Szlak drogowskazów
Szlakiem kamiennych drogowskazów
Na polsko-niemieckim pograniczu znajduje się nieznana szerzej atrakcja turystyczna, jaką są poniemieckie kamienne drogowskazy.
Wskazywały one drogę, wyznaczały rejon łowiecki, upamiętniały tragedie, ale stanowią także ślad, który chcieli pozostawić po sobie ludzie. Mają teraz wartość poznawczą. W wielu miejscowościach te kamienne pamiątki przeszłości są jedynym magnesem, który może przyciągnąć gości i turystów. Te znaki i drogowskazy to unikatowe zabytki sztuki drogowej i zarazem dokument sieci drogowej okolicy. Zdecydowanie najważniejszy był trakt głogowski, przedłużony na zachód przez Żagań i na wschód łącząc okolicę z Wielkopolską.
Kamienie pochodzą najczęściej z XIX wieku i przez wiele lat nie dostrzegano ich wartości historycznej. Kamienie oznaczały również tereny łowieckie, czy też były ustawiane ku czci bohaterów, a później członków rodziny. Odnotowywały też ważne wydarzenia. Chociażby jeden z najstarszych, kamień napoleoński. Został ustawiony w 1813 roku, gdy Rosjanie wycofywali się z Rosji. Stoi przy drodze A-12, za Szprotawką.
Kamienne drogowskazy wskazują nam miejsce dawnych szlaków komunikacyjnych. Te, które są znane, stanęły na skrzyżowaniach z początkiem XIX wieku i odzwierciedlają wcześniejszy układ drogowy. Dziś mało kto wie, że na przykład ze Szprotawy spod Bramy Żagańskiej wychodziła droga handlowa w kierunku Zgorzelca, wiodąca przez środek obecnego poligonu wojskowego albo że Wiechlice odgrywały kiedyś kluczową rolę w komunikacji pomiędzy Szprotawą i Głogowem, Kożuchowem i Nową Solą.
Wszystkie te miejsca to świadkowie historii. Kamienne drogowskazy są w tej okolicy niemal w każdej miejscowości. Henryków, Nowa Kopernia, Borowina, Kartowice, Dzikowice, Rusinów, Szprotawka, ale też wiele z nich można spotkać w okolicach Żar, Żagania, Wymiarek, Gozdnicy i Jasienia.
Drogowskazowym zagłębiem są Wiechlice koło Szprotawy. Dotychczas naliczono ich tam kilkanaście. Większość kamiennych drogowskazów pochodzi z XIX wieku. Niektóre z nich posiadają na rewersie wyrytą datę wykonania, tak jak 1820 rok (Wiechlice), czy 1831 (Żagań). Z reguły wyryto tam informację o kierunku do jednej lub kilku, często odległych miejscowości oraz o granicy posiadłości. Pokazują drogę do Głogowa, Kożuchowa, Nowej Soli. Nagromadzenie tych drogowskazów nie jest przypadkowe i wynika z pasji rodziny Neumannów – byłych właścicieli Wiechlic i pobliskiego Henrykowa. Byli oni członkami śląskich stowarzyszeń historyczno-krajoznawczych, dużo podróżowali i chcieli przenieść w swoje strony dobre wzorce.
Spotykane dziś kamienne drogowskazy, wykonane są zgodnie z przepisami pn. „Wskazówki o zakładaniu, utrzymaniu, remontach dróg bitych”, które po raz pierwszy wydano w latach 1814 i 1816, natomiast nowe ich wersje pojawiły się w 1824 i 1834 roku. Są one głazami narzutowymi i na każdym z nich umieszczona jest strzałka wskazująca kierunki do miejsc oraz różnych obiektów. Nazwy tych miejsc zostały wyryte lub namalowane pismem gotyckim i znajdują się na jednej lub kilku stronach kamienia. Na niektórych głazach umieszczony jest rok postawienia drogowskazu, a na nielicznych odległość do wskazanych miejsc. Obowiązującą wówczas jednostką długości była wprowadzona ustawą z 6 maja 1816 r. mila pruska, którą stosowano w Prusach do czasu wprowadzenia w 1873 r. systemu dziesiętnego. Najwięcej drogowskazów pochodzi z pierwszej połowy XIX w., ale spotyka się też takie, które postawiono znacznie później. W Henrykowie koło Szprotawy, przy drodze prowadzącej do tutejszego pałacu, stoi drogowskaz z 1889 r. Szereg tych mało znanych i niezbyt docenianych okazów dotrwało do naszych czasów.
Bardzo ciekawy drogowskaz można spotkać w Siecie-borzycach. Stoi on przy szosie, przylegającej do głównej drogi, która przebiega przez wieś. Oprócz strzałki wyryta jest na nim obszerna, składająca się z dziesięciu wersów inskrypcja, która określa zasady korzystania z prywatnej drogi, prowadzącej do pobliskich młynów.
Wspomnieć należy jeszcze o takich kamieniach, które określają granice włości. Takie głazy można spotkać przy drodze z Żar do Lubska, w odległości 2 km przed miejscowością Świbna. Umieszczone są one po obu stronach drogi, doskonale widoczne na wysokich skarpach, a na ich górze znajduje się napis w języku niemieckim: Granica, a pod nim strzałka skierowana do dołu, rozdzielająca napis: Drożków – Świbna.
Dziś kamienne drogowskazy powinny stanowić przedmiot szczególnego zainteresowania i ochrony ze względu na ich wartość historyczną, naukową oraz kulturową. Najstarsze kamienie mają ponad 200 lat i przetrwały do dzisiaj w dobrym stanie, nadal dokumentują historię naszego regionu, a także są świadkami burzliwych dziejów komunikacji i drogownictwa. To od nas zależy, ile z nich pozostanie dla następnych pokoleń.
To wszystko sprawia, że kamienne drogowskazy i ich szlak jest bardzo interesującą atrakcją turystyczną w Euroregionie Sprewa-Nysa-Bóbr.
Zapraszamy do jego poznania!
Lutynka Mielno
(napis na drogowskazie: Möllendorf)
Leuthen Mellendorf
(Inschrift auf dem Wegweiser: Möllendorf)
(N 51°32’39.16″ E 15°1’55.27″)
Przy drodze Bogaczowskiej od DK 27 (Żary-Przewóz) do drogi powiatowej 1081 F Lutynka-Wymiarki
Silno Małe
1857
1857
(N 51°31’25.26″ E 15°2’51.12″)
Jamno
Sichdichfür
(N 51°26’27.5″ E 14°59’6.6″)
Dąbrowa Łużycka
Karsówka
Nach Dubrau
Mühlbach
(N 51°29’43.63″ E 14°52’12.61″)
1834 Drągowina Nowogród / Kotowice ½ mili Zielona Góra 3 mile
1834 nach Neuwaldau
und Naumburg / nach Kottwitz ½ M Grünberg 3M
(51°45’52.0″N 15°21’19.0″E)
Stary Żagań
Żagań
Nach Altkirch /
nach Sagan
(51°38’18.0″N 15°18’49.5″E)
Droga prywatna do zamku
Privatweg nach dem Schloss
(51°34’04.7″N 15°33’34.9″E)
Głogów
Nach Glogau
(51°34’26.8″N 15°36’24.0″E)
Cieciszów / Szprotawa
Nach Zeisdorf / Nach Sprottau
(51°34’30.9″N 15°37’22.9″E)
Głogów Kożuchów
Nach Glogau
nach Freistadt
(51°34’30.9″N 15°37’22.9″E)
Marcinów / Skibice
Nach Merzdorf /
nach Peterswaldau
Hulzweg
(51°45’35.3″N 15°24’47.3″E)
Skibice
Nach Peterswaldau
Hulzweg/Hultzweg –
(Holzweg)
(51°45’33.8″N 15°25’00.0″E)
Skibice
(51°46’00.0″N, 15°24’39.0″E)
Włostów / Krzystkowice Jasionówka
1847
nach Nißmenau /
Christianstadt nach Jehsen
1847
(51°44’46.0″N 15°08’38.5″E)
Wiechlice
1820
Wichelsdorfe
1820
(51°34’05.0″N 15°35’32.0″E)
Dzikowice Kożuchów
Nach Ebersdorf und Freystadt
(51°34’13.5″N 15°35’36.5″E)
Lutynka
Leuthen
(51°32’00.5″N 15°05’45.1″E)
Wymiarki / Witoszyn Dolny
Wiesau / Nieder Hartmannsdorf
(51°31’49.5″N 15°05’52.3″E)
19
Wymiarki / Borowe
Wiesau /
Buhrau
(51°28’56.9″N 15°04’15.3″E)
Przy drodze leśnej / Wymiarki-Gozdnica
20
Wymiarki / Gozdnica
Wiesau /
Freiwaldau
(51°27’55.3″N 15°04’10.8″E)
Przy drodze leśnej / Wymiarki-Gozdnica
21
Nieistniejąca leśniczówka
Wärstdubesser
(51°27’13.6″N 15°04’46.8″E)
Przy drodze leśnej / Wymiarki-Gozdnica
22
Jamno / Lubartów 5,7 km
Sichdichfür /
Qumälisch 5,7 km
(51°27’58.4″N 15°3’49.9″E)
Przy drodze leśnej / Jamno-Gozdnica-Borowe
23
Jamno / smolarnia
Sichdichfür /
Pechofen
(51°28’16.4″N 15°01’26.9″E)
Przy drodze leśnej / Jamno-Wymiarki
24
Lubartów
Qumälisch
(51°30’13.3″N 15°03’51.5″E)
Wymiarki, ul. Sosnowa 10 / 160 m na zachód
25
Droga zamknięta
Verbotner Weg
(51°31’19.9″N 15°04’34.0″E)
Przy drodze leśnej między Wymiarkami a Lutynką
26
Witków
Nach Wittgendorf
(51°38’26.0″N, 15°33’59.0″E)
30 m na zachód od Borowiny nr 9
27
Jazda tą drogą jest dozwolona tylko po uzyskaniu pozwolenia
(posiadłość Borowina)
Dieser Privatweg darf
nur nach eingeholter
Erlaubnis befahren werden
Dom. Hartau
(51°37’55.5″N, 15°35’31.0″E)
28
Piotrowice
Nach Petersdorf
(51°31’16.0″N 15°40’25.5″E)
Droga leśna, ok. 500 m na północ od Rezerwatu Przyrody – Buczyna Szprotawska
29
nach Koberbrun 1 ½ M.– eine nicht mehr existierende
Ortschaft, die sich auf dem Truppenübungsplatz in der Nähe von Świętoszów befand (richtiger Name: Koberbrunn 1 1/2 Meilen)
(51°32’25.3″N 15°33’44.0″E)
Przy drodze szutrowej, 50 m na południowy zachód od Nowej Koperni nr 13
30
Droga prywatna
1889
Privat-Weg
1889
(51°33’58.0″N 15°34’18.8″E)
Henryków nr 58
31
Szprotawa
Nach Sprottau
(51°34’05.8″N 15°35’32.3″E)
Wiechlice nr 45B
32
a) Głogów Kożuchów Nowa Sól
b) Sucha Dolna Głogów
a) nach Glogau Freystadt Neusaltz
b) nach Zauche und Glogau
(51°34’07.5″N 15°35’38.5″E)
Wiechlice nr 45
33
Przemków / Leszno Dolne
Nach Primkenau /
nach N. Leschen
(51°33’59.4″N 15°37’53.5″E)
Cieciszów nr 23
34
Rzeczyca Rzeczyca 3 km/
Trzebiechów 8 Siedlisko 8km
nach Rzeczyca
Riesnitz 3 km/
nach Trebichow 8
Heidenau 8km
(52°12’9.5″N, 14°52’48.5″E)
Cybinka 100 m na południowy zachód od obiektu Pliszka Młyn
35
Gościeszowice Mycielin
Nowe Miasteczko
Gießmansdorf
nach Metschlau
und Neustätel
(51°36’31.5″N 15°40’32.0″E)
Gościeszowice nr 90B
36
Żagań
Nach Sagan
(51°39’37.5″N, 15°19’51.5″E)
Dzietrzychowice nr 4A – 130 m na południowy zachód
37
Karczówka / Jabłonów
Nach Kalkreuth /
nach Schönbrunn
(51°42’29.3″N 15°23’0.5″E)
Przy rozwidleniu drogi z Brzeźnicy na Karczówkę i Jabłonów
38
Skibice
1 mila
Nach Peterswaldau
1 M
(51°44’46.0″N 15°24’53.0″E)
Droga leśna z Marcinowa do Skibic
39
Wrzesiny
Nach Wachsdorf
(51°44’13.0″N, 15°25’55.0″E)
Marcinów nr 1 – 300 m na południowy wschód
40
fot. E. Zys
Do leśniczówki
Zur Försterei
(51°32’05.6″N 15°07’14.0″E)
Przy drodze leśnej z Jankowej Żagańskiej do Witoszyna, za wiaduktem na drodze A18
41
fot. E. Zys
Przewóz
Nach
Priebus
(51°28’31.2″N 15°01’35.3″E)
Wymiarki-Lipna
42
fot. E. Zys
Drozdów
Nach Ziebern
(51°35’21.7″N 15°01’11.4″E )
Za Rościcami, przy drodze leśnej na Drozdów, równolegle do drogi A18
43
fot. E. Zys
Bogumiłów / Grotów
Reichenau /
Gräfenhain
(51°35’21.7″N 15°01’11.4″E )
Za Rościcami, przy drodze leśnej na Drozdów, równolegle do drogi A18
44
fot. E. Zys
Jaryszów 1852 / Golin
Gersdorf 1852 /
Guhlen
(51°41’12.6″N 14°58’42.3″E)
Pietrzyków
45
fot. P. Charydczak
Jaryszów Pietrzyków / Matuszowice
Gersdorf
Pitschkau / Matzdorf
(51°43’3″N, 14°59’27.5″E)
Golin
46
fot. E. Zys
Jankowa Żagańska / Janów
Nach
Hansdorf
(51°33’46.8″N 15°10’48.4″E)
Jankowa Żagańska – Drogowskaz przeniesiony w inne miejsce: Jankowa Żagańska nr 72
47
fot. E. Zys
Wymiarki Lutynka
Wiesau
Leuthen
(51°31’43.8″N 15°02’57.1″E)
Przy drodze Bogaczowska od DK27 (Żary-Przewóz) do drogi powiatowej 1081 F Wymiarki-Lutynka
48
fot. P. Charydczak
Liesegar / Gablenz
(51°43’7″N, 14°59’45.5″E)
Golin
49
fot. E. Zys
Lipna Gozdnica
Nach Leippa Freiwaldau
(51°26’6.5″N, 15°0’35.5″E)
Lipna
50
fot. E. Zys
Jurzyn Brody / Golin Jasień
Jüritz Pförten / Guhlen Gassen
(51°41’00.7″N 14°58’42.9″E)
Pietrzyków
51
fot. T. Żółkiewicz
Świbinki / Drzeniów Nowa Rola Brody Jurzyn
Schniebinchen /
Drehne Niewerle Pförten Jüritz
(51°43’19.1″N 14°54’58.1″E)
Drzeniów-Świbinki
52
fot. P. Charydczak
Jabłoniec 1831
(wcześniejsza nazwa miejscowości Gablenz)
Nach
Gablentz 1831
(Früherer Name des Dorfes Gablenz)
(51°43’38.2″N 15°02’57.8″E)
Świbna
53
fot. P. Charydczak
Żaganiec / Szczepanów
Nach Hermsdorf /
nach Zeipau
(51°35’52”N 15°16’8”E)
Żagań (Kolonia Laski) – za kładką przed wiaduktem „Alte Forst Colonie” koło dawnej leśniczówki
54
fot. E. Zys
Marszów / Żary
1820
Nach Marsdorf
und Sorau
1820
(51°36’58.5″N, 15°17’35.0″E)
Żagań k. stanicy kajakowej Szron przy rzece Czerna
55
fot. E. Zys
Żary, Łaz, Mirostowice Dolne / Kunice, Iłowa
Sorau Lohs Ndr. Ullersdorf /
Kunzendorf Halbau
(51°37’21.2″N 15°09’16.7″E)
56
fot. P.Lichtański
2 mile
Halbau
2 M
(51°26’53.6″N 15°06’40.7″E)
57
fot. T. Żółkiewicz
1838
1838
(51°44’16.4″N 15°08’18.9″E)
58
fot. T. Żółkiewicz
Żary / Bieniów
Nach Sorau / Benau
(51°44’16.4″N 15°08’18.9″E)
Biedrzychowice Dolne nr 18 / Zbiornica Muzealna u Motyla
59
fot. T. Żółkiewicz
Jasień
Nach Gassen
(51°44’16.4″N 15°08’18.9″E)
Biedrzychowice Dolne nr 18 / Zbiornica Muzealna u Motyla
60
fot. P. Charydczak
A) pas graniczny Świbna
B) pas graniczny Drożków
C) granica Drożków
D) czwarty kamień przewrócony prawdopodobnie napisami do dołu
A) Grenze Gassen Zwippendorf
B) Grenze Zwippendorf Droskau
C) Grenze Droskau Zwippendorf
D) vierter umgestürzter Stein
wahrscheinlich mit nach unten
gerichteten Inschriften
(51°44’14″N, 15°2’32″E)
(51°42’30.5″N, 15°3’39″E)
Granica miejscowości Świbna i Jasień. Dwie pary kamieni granicznych po obu stronach drogi
61
fot. T. Żółkiewicz
Roztoki ½ h
Trzebiel 6 h /
Zabłocie ¾ h
Biedrzychowice Dolne 1 h
Żary
Rodstock ½ h
Triebel 6 h /
Sablath ¾ h
Friedersdorf 1 h
Sorau
(51°35’52”N 15°16’8”E)
Guzów 29 / Leśniczówka
62
P. Charydczak
Jaszkowice
1815
1815
(51°38’29”N 15°16’47”E)
Żagań / 2 km za Wojskowym Centrum Rekrutacji
63
fot. P. Charydczak
Żagań
Nach Sagan
(51°38’30”N 15°16’47”E )
Żagań / 2 km za Wojskowym Centrum Rekrutacji
64
fot. P. Charydczak
Dziwiszowa
1825
1825
(51°38’33”N 15°16’49”E)
Żagań / 2 km za Wojskowym Centrum Rekrutacji
65
P. Charydczak
Żary /
Iłowa 16 km /
Żary 13 km
Nach Sorau / nach Halbau 16 km / nach Sorau 13 km
(51°37’37”N 15°19’15”E)
700 m za Specjalnym Ośrodkiem Szkolno – Wychowawczym przy ulicy Skarbowej
66
fot. P. Charydczak
Wilkowisko / Żaganiec
Wolfsdorf / Hermsdorf
(51°35’15”N 15°14’7”E)
1,5 km na południowy wschód od miejscowości Siodło nr 68
67
fot. P. Charydczak
Żagań ½ mili
Nach Sagan ½ M
(51°38’09.7″N 15°22’33.9″E)
Żagań-Kocin / Dwa drogowskazy obok siebie na poboczu drogi
68
fot. P. Charydczak
Jabłonów ⅔ mili,
Kożuchów 2 ½ mili 1822;
Jelenin 1 mila,
Kożuchów 2 ½ mili,
Nowe Miasteczko 3 ½ mili
Nach Schönbrun ⅔ M.
(właściwa nazwa / richtiger Name: Schönbrunn),
Freystadt 2 ½ M 1822; nach Hirschfeldau 1 M,
Freystadt 2 ½ M,
Neustädtel 3 ½ M
(51°38’09.7″N 15°22’33.9″E)
Przy trasie Żagań-Kocin
69
Do folwarku Siersko 2
Drzeniów 6 km /
Cybinka 6 km
Nach Vorwerk Sierzig 2
Drehnow 6 km /
Ziebingen 6 km
(52°13’14.5″N, 14°50’39.0″E)
Sądów na rozdrożu przed remizą strażacką. Na drugiej stronie jest prawdopodobnie napis „Ziebingen 6 km”
70
fot. M. Gabrowski
Borowina
Nach Hartau
(51°36’44.0″N, 15°32’37.5″E)
Kartowice 2 km na północ
71
P. Charydczak
Iłowa
Nach Halbau
(51°34’9.5″N, 15°15’37.5″E)
Żaganiec w stronę miejscowości Wilkowisko. Jadąc od Żagańca to pierwszy z leżącej grupy kamieni
72
fot. T. Żółkiewicz
Sieciejów
Schönaich
(51°41’16.3″N 15°01’28.9″E)
Lipsk Żarski napis nieczytelny
73
fot. T. Żółkiewicz
Drożków
Droskau
(51°43’04.8″N 14°59’39.1″E)
Golin / głaz leży napisem do dołu
74
fot. T. Żółkiewicz
Bronice
Brinsdorf
(51°42’41.3″N 14°59’26.1″E)
Golin / głaz leży napisem do dołu
75
fot. T. Żółkiewicz
Jasień / Roztoki /Bieszków
Gassen Rodstock / Berthelsdorf
(51°44’16.4″N 15°08’18.9″E)
Biedrzychowice Dolne nr 18 / Zbiornica Muzealna u Motyla
76
fot. E. Zys
Przewóz
Nach Priebus
(51°35’47.1″N 15°17’31.9″E)
Żagań, Lotników Alianckich nr 45
77
fot. S. Byczkowski
Jamno, Gozdnica
Sichdichfür
Freiwaldau
(N 51°28’55.09″ E 15°1’31.87″)
Droga gruntowa, Silno Małe – droga krajowa nr 27
78
fot. S. Byczkowski
a) Lubartów, Wymiarki
b) Do nadleśnictwa
a) Qumälisch Wiesau
b) Zur Oberförsterei
(N 51°30’18.87″ E 15°3’35.16″)
Droga gruntowa, Wymiarki – Lubartów
79
fot. S. Byczkowski
a) Olszyniec
b) Krzystkowice
a) nach Wellersdorf
b) nach Christianstadt
(N 51°39’5.44″ E 15°16’53.74″)
Żagań / 2,9 km na północ za Wojskowym Centrum Rekrutacji w Żaganiu
80
fot. S. Byczkowski
Jaszkowice
Nach Jeschkendorf
(N 51°38’3.17″ E 15°17’53.61″)
Żagań, ul. Bolesława Chrobrego nr 3
81
fot. S. Byczkowski
Karliki
Karlswalde
(N 51°36’18.65″ E 15°19’43.97″)
Żagań – rozwidlenie ul. Leśnej i Żelaznej
82
fot. S. Byczkowski
Lipna
Przewóz
Leippa
Priebus
(N 51°28’43.83″ E 15°2’55.6″)
Droga leśna / Lipna – Gozdnica – Wymiarki
83
fot. S. Byczkowski
Jamno, Straszów, Lipna
Sichdichfür Gr. Selten Leippa
(N 51°29’17.22″ E 14°59’41.87″)
Droga leśna na północny wschód od Przewozu
84
fot. S. Byczkowski
Dzietrzychowice
nr 460
nr 460
(N 51°39’26.76″ E 15°22’59.43)
Droga leśna z Dzietrzychowic do Kocina
85
fot. S. Byczkowski
Skibice
Nach Peterswaldau
(N 51°46’28.5″ E 15°22’30.39″)
Droga gruntowa / Skibice – Kotowice
86
fot. S. Byczkowski
Żagań ³⁄4 mili
1831
1831
(N 51°34’52.61″ E 15°16’36.75″)
Żagań, ul.Lotników Alianckich nr 65
87
fot. S. Byczkowski
Przyborze
(N 51°44’52.4″ E 15°27’47.57″)
Wichów – pole za boiskiem sportowym
88
fot. S. Byczkowski
Do Marszowa i Żar
1815
Nach Marsdorf und Sorau
1815
(N 51°38’46.12″ E 15°16’51.89″)
Żagań – 2,4 km na północ za Wojskowym Centrum Rekrutacji w Żaganiu
89
fot. S. Byczkowski
Karczówka, Dzietrzychowice
N Kalkreuh
N Dittersbach
(N 51°42’10.67″ E 15°20’17.98″)
Droga gruntowa między Stanowem a Karczówką
90
fot. S. Byczkowski
Borów Wielki
Nach Grossenbohrau
(N 51°40’55.97″ E 15°35’4.48″)
Rusinów
91
fot. S. Byczkowski
Wiechlice
Powiat Szprotawski
Wichelsdorf
Sprottauer Kreis
(N 51°38’46.12″ E 15°16’51.89″)
Szprotawa-Dzikowice
92
fot. S. Byczkowski
a) Jamno, Przewóz
b) Gozdnica Lipna, Przewóz
c) Wymiarki Borowe
a) SichdichfürPriebus
b) Freiwaldaunach Leippa Priebus
c) Wiesau nach Buhrau
(N 51°42’10.67″ E 15°20’17.98″)
Gozdnica, ul. Wojska Polskiego nr 3 – trzy głazy na prywatnej posesji
93
fot. S. Byczkowski
a) leśniczówka – dawna Jamnica, k. Potoku – Dąbrowa Łużycka
b) Dobrochów, Przewóz
a) JamnitzDubrau
b) Zessendorf Priebus
(N 51°40’55.97″ E 15°35’4.48″)
Droga leśna z Przewozu na Dąbrowę Łużycką
94
fot. S. Byczkowski
Krzystkowice
Nach Christianstadt
(N 51°45’43.33″ E 15°14’37.48″)
Dobroszów Mały – przy skrzyżowaniu na Nowogród Bobrzański
95
fot. S. Byczkowski
Dzietrzychowice
Dittersbach
(N 51°38’22.3″ E 15°22’7.29″)
Droga leśna / Marysin-Stara Kopernia
96
fot. S. Byczkowski
Dobroszów Mały
Powiat Żagań
Wüst. Dobritsch
Saganer Kreis
(N 51°45’44.04″ E 15°14’35.39″)
Dobroszów Mały nr 1
97
fot. S. Byczkowski
Zasady korzystania z prywatnej drogi do młyna
Regeln für die Benutzung der Privatstraße zur Mühle
(N 51°40’51.99″ E 15°34’16.5)
Siecieborzyce nr 143
98
fot. E. Zys
Gozdnica
Freiwaldau
(51°30’25.6″N 15°04’23.6″E)
Wymiarki, skrzyżowanie ul. Kasztanowej i Polnej. Prawdopodobnie Freiwaldau, drugi napis trudny do odczytania.
99
fot. E. Zys
Matuszowice
Matzdorf
(N 51°41’32.2″ E 14°57’45.7”)
Przy drodze Szlakowej z Pietrzykowa na Jurzyn/Grabów. Napis całkowicie zatarty
100
fot. S. Byczkowski
Kałc
(nieistniejąca osada)
Kautz
(N 51°36’35.41″ E15°14’32.6″)
Siodło – Żagań
101
fot. S. Byczkowski
Żagań
1815
1815
(N 51°37’40.87″ E 15°16’37.13″)
Żagań – na terenie 11. Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej im. Króla Jana III Sobieskiego
102
fot. S. Byczkowski
a) Marcinów
b) do kopalni Antonie
a) Nach Merzdorf Hulzweg
b) Zur Grube Antonie
(N 51°45’7.81″ E 15°25’56.74″)
Wichów – Przylaski Torfowiska
103
fot. S. Byczkowski
Skibice
Nach Peterswaldau
(N 51°44’26.44″ E 15°25’35.17″)
Marcinów – Przylaski Torfowisko
104
Absencja (słupek korekty kilometrażu) 53,75 m
Fehlstation 53,75 m
(51°44’31.5″N 15°35’04.9″E)
Kożuchów, ul. 1 Maja, naprzeciw nr 59A
105
Nadleśnictwo Lubsko
Mierków
Merke
(51°50’29.7″N 14°52’15.9″E)
Leśnictwo Starosiedle, przy
m. Jałowice. Na drodze leśnej Osiek-Jałowice
106
Krzysztof Piaseczny
Do Skibic
Nach Peterswaldu
(51°45’43.7′′N 15°25’41.1′′E)
Przylaski, 700 m na zachód od OSP w Przylaskach
107
Droga do Długie
(51°38’14.8″N 15°35’10.4″E)
Borowina, na trasie DW 297 w stronę Kożuchowa, w zaroślach po prawej stronie przed Borowiną nr 58
108
a) Kaniów
b) Mierków
a) Canig
b) Merke (prawidłowa nazwa miejsowości
Mercke)
(51°54’59.2″N 14°55’35.0″E)
Leśnictwo Przyborowice, przy
m. Kaniów. Grochów, 300 m na południowy-zachód od Grochów nr 1
109
do Nowoszowa (nieistniejąca miejscowość)
nach Neuhaus
(51°28’46.9″N 15°13’41.4″E)
Droga leśna z Kowalic do Nowoszowa
110
Żytowań / Gubin,
Budoradz / Drzeńsk Wielki
SEITWANN / GUBEN
BUDEROSE / GR.DRENZIG
(52°00’1.83″N, 14°43’59.11″E)
przy skrzyżowaniu drogi Gubin – Żytowań z drogą leśną (niepubliczną) pomiędzy wsiami Budoradz i Drzeńsk Wielki
111
fot. Patryk Charydczak
Bucze/
Lipna
Buchwalde/
Leippa
(51°28’14.5″N, 14°59’09.0″E)
Droga leśna, 2 km od miejscowości Bucze w stronę Lubartowa
112
Przewóz
Priebus
(51°27’10.5″N, 14°59’10.5″E)
Droga leśna, 1,5 km od miesjcowości Lipna w stronę Przewozu
113
Białcz/ Witnica Sosny
Balz/
Vietz Charlottenhof
(52°40’30.7″N 14°53’48.6″E)
Park Drogowskazów i Słupów Milowych Cywilizacji ul. Stanisława Moniuszki, 66-460 Witnica
114
fot. Andrzej Nowacki
Strega – 2 klm
Markersdorf – 3 klm
Pohsen – 1 klm
Mehlen – 8 klm
Pforten – 15 klm
Strzegów – 2 klm
Markosice – 3 klm
Późna – 1 klm
Mielno – 8 klm
Brody – 15 klm
(51°50’19.1″N 14°37’46.4″E)
przy skrzyżowaniu drogi Markosice – Strzegów z drogą leśną do wsi Późna (droga pożarowa 20)
115
Strzegów 2 km/
?? ? Km
??? 2 km
Markensdorf 4 klm
Strega 2klm/
?? Klm
??? 2 klm
(51°50’00.9″N 14°38’25.3″E)
Droga leśna ze Strzegowa do Brzozowa
116
napis nieczytelny
–
(51°48’47.8″N 14°39’16.7″E)
przy skrzyżowaniu dróg leśnych na terenie Leśnictwa Strzegów, na wzgórzu nr 85
117
napis nieczytelny
–
(51°58’36.4″N 14°51’20.6″E)
na wschodnim skraju wsi Dzikowo, Stoi przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 32 z drogą leśną do linii kolejowej Gubin – Krosno Odrzańskie
118
fot. Stanisław Byczkowski
Puszczyków
Powiat Żagań 1820
—-
Puschvorwerk
Sagan Kreis 1820
Rubus 1324
(N 51°38’18.0″ E 15°18’49.5″)
Żagań, ul. Starowiejska
119
fot. Stanisław Byczkowski
Drzonów
Lipno
Koźla
Letnica
Grabowiec
Drehnow
Lippen
Cosel
Lättnitz
Schöneich
(N 51°53’26.76″ E 15°23’52.9″)
Świdnica,
Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza
120
fot. Stanisław Byczkowski
napis nieczytelny, prawdopodobnie
Karsówka
Wierzbięcin
Mühlbach
Kochsdorf
(N 51°33’3.23″ E 14°51’32.9″)
Przy drodze leśnej, między miejscowościami Karsówka i Marcinów
121
Żagań
nach Sagan
(N 51°41’10.0″ E 15°36’08.0″)
Borów Wielki
122
Siecieborzyce ½ mili
nach Rückersdorf ½ M
(N 51°38’26.034″ E 15°34’5.4264″)
Borowina
123
fot. Stanisław Byczkowski
książęca leśniczówka Wärstdubesser
Herzogliche Försterei Wärstdubesser
(N 51°28’1.8″ E 15°4’11.0″)
Przy drodze leśnej, między miejscowościami Jamno i Borowe
124
Jasień
Świbinki
Dłużek
Jurzyce
Gassen
Schniebinchen
Dolzig
Jüritz
Świbinki
za miejscowością, na terenie Leśnictwa Jasień
125
Jasień
Świbinki
Lubsko
Jasionna
Gassen
Schniebinchen
Sommerfeld
Jessen
(N 51°44’36.1″ E 14°57’11.5″)
Jasionna
przy drodze leśnej za miejscowością, na terenie Leśnictwa Jasień
126
fot. Stanisław Byczkowski
Lubsko
Jasionna
Jasień
Dłużek
Sommerfeld
Jessen
Gassen
Dolzig
(N 51°45’18.1″ E 14°57’28.4″)
Przy drodze leśnej między miejscowościami Lubsko i Jasionna, na terenie Leśnictwa Jasień
127
Solniki
Kożuchów
nach Zölling
nach Freistadt
Borów Wielki
128
Krosno
Jaromirowice
Krossen
Gernersdorf
(51°57’19.6″N 14°43’54.7″E)
Gubin, przy skrzyżowaniu ulicy Kresowej z Lipową
129
Żenichów
Napisy nieczytelne
Schöneiche
(51°56’43.8″N 14°44’58.1″E)
Gubin, przy skrzyżowaniu ulicy Kaliskiej z ulicą Łąkową
130
Gubin
Wałowice, Pole, Gubin, Krosno
Walwitz, Pohlo, Guben, Crossen
(51° 58’ 32.2” N 14° 51’ 13.1” E)
Dzikowo
W centrum miejscowości, przed leśniczówką „Dębowiec”
131
Gubin-
Łomy
i niezachowana Heideschäferei (ruiny tej wsi znajdują się w okolicy jeziora Głębno).
Lahmo
i niezachowana Heideschäferei (ruiny tej wsi znajdują się w okolicy jeziora Głębno).
(52°01’39.2″N 14°46’50.6″E)
Żytowań,przy skrzyżowaniu dróg leśnych w Leśnictwie „Borek” przy moście na strumieniu Steklnik.
132
Gubin
–
napis nieczytelny
unleserliche Inschrift
(52°02’05.1″N 14°47’15.9″E)
Przy skrzyżowaniu dróg leśnych (dojazd pożarowy nr 7) Żytowań – Łomy i Kosarzyn – Wałowice przez dawny folwark Borek. W Leśnictwie Borek.
133
Gubin
wieś niezachowana
Heideschaferei
(52°02’22.7″N 14°47’33.6″E)
Pomiędzy drogą Kosarzyn – Wałowice, a drogą Żytowań – niezachowana Heideschäferei. Przy skrzyżowaniu dróg leśnych w Leśnictwie „Borek”.
134
Gubin
brak napisów
–
(52°03’29.6″N 14°48’07.0″E)
na skrzyżowaniu drogi leśnej Żytowań – Łomy (droga pożarowa nr 7) z drogą do jeziora Bagnistego.
Drogowskaz leży około 200 metrów przed wsią Łomy.
135
Gubin
napisy nieczytelne
–
(52°01’48.9″N 14°47’22.8″E)
Na skrzyżowaniu drogi leśnej Żytowań – Łomy (droga pożarowa nr 7) z drogą do jeziora Bagnistego. Drogowskaz leży ok. 200 m przed wsią Łomy.
136
fot. Krzysztof Piaseczny
napis nieczytelny
–
(51°57’44.5″N 14°39’37.4″E)
Wilschwitz, skrzyżowanie przed kaplicą Friedhof Wilschwitz
137
XXI MEILEN BIS BERLIN
(N51° 36′ 48.84″ E14° 36′ 1.2″)
Döbern
Kamień milowy
138
XX MIL DO BERLINA
(N51° 43′ 26.28″ E14° 34′ 24.6″)
Kamień milowy Groß Jamno niedaleko Forst
139
IXX MIL DO BERLINA
IXX
Meilen
Bis
Berlin
(N51° 42′ 47.1″ E14° 27′ 49.56″)
Roggosen
Zjazd z autostrady
140
Wełmice
4 km
Guben
16 km/
Streichwitz
4 km
Wellmitz
4 km
Guben
16 km/
Streichwitz
4 km
(N 52.084572 E 14.649914)
Neuzelle
141
Gubeńska Autostrada Powiatowa na Guben 16 kilometrów Zbudowany 1887-89 Pod ………………………
administrator okręgu Książęta Schönaich Carolath
Gubener
Kreis Chaussee
Nach Guben16 kilom.
Erbaut 1887-89Unter
Dem Köniclichen
Landrath
Prinzen zu Schönaich Carolath
(52.0852 14.648117)
Gubeńska Droga Powiatowa do Guben, 16 km. Zbudowana w latach
1887-89 za czasów administratora okręgu księcia Schönaich Carolath
142
Gubener Kreis Chaussee Nach Neuzelle 11 kilom. Erbaut 1887 Prinzen zu Schönaich Carolath
(51.999883 14.694117)
Gubeńska Droga Powiatowa na Neuzelle 11 kilometrów Zbudowany 1887 Książęta Schönaich Carolath
143
115
Cottbus
30km
30
Cottbus
30
km
30
(N51° 34.902 E14° 37.355)
Tschernitz /Döbern
Chociebuż
……………………………………
………………………………….
Cottbus/
Deulowitz
Reichenbach
(51°57’13.7″N 14°38’32.3″E)
Cottbus / Dulojce, Dzierżoniów
145
Dzierżoniów –> Dulojce
Reichenbach –> Deulowitz
(51°57’39.1″N 14°39’51.5″E)
w pobliżu Guben
146
Lub Liestowa, ………….. 11 km / …, Cottbus 8 km
Gr. Liestow, Peitz 11 km / ……, Cottbus 8 km
(51°46’16.2″N 14°27’29.1″E)
Miejsce pamięci wsi Tranitz, wykopane w kopalni odkrywkowej węgla
brunatnego
147
fot. Krzysztof Piaseczny
Simmersdorf
(51°43’17.5″N 14°36’53.1″E)
Simmersdorfer Str. 1-23, Forst (Lausitz)
148
fot. Krzysztof Piaseczny
XIX mil do Berlina
XIX Meilen Bis Berlin
(51°43’44.0″N 14°28’24.8″E)
KathlowNeuhausen/Spree
Źródło: materiały własne oraz blog: „sciezkawbok.wordpress.com„